Sprawdzili w globalnym eksperymencie, ile osób zwróci znaleziony portfel. Jak wypadli Polacy?

W magazynie Science ukazały się wyniki globalnego eksperymentu, podczas którego 17 tys. razy sprawdzono reakcję ludzi na znaleziony portfel. Polska wypadła w nim bardzo dobrze.

W 2015 ochrona lotniska w Zurychu zatrzymała studenta jednej ze szwajcarskich uczelni, który próbował dostać się na pokład samolotu z walizką pełną pustych portfeli, sporą ilością gotówki i kilkoma kilogramami pojedynczych kluczy. Okazało się, że mężczyzna był członkiem zespołu badaczy, którzy przeprowadzali eksperyment nazwany “Uczciwość obywatelska na świecie” (“Civic honesty around the globe”).

Celem badania było sprawdzenie, jak często ludzie w różnych krajach zwracają znalezione na ulicy portfele oraz czy zawartość portfela wpływa na poziom ich uczciwości i poczucie obowiązku. Zespół badaczy odwiedził w tym celu 355 miast w 40 krajach i zużył 17 tys. portfeli.

W każdym z miast członek zespołu, udający młodego europejskiego turystę, wchodził do banków, hoteli, muzeów i innych instytucji z portfelem, który zwierał listę zakupów, pojedynczy klucz i kilka sztuk wizytówek (wydrukowanych w języku danego kraju). Rzekomy turysta podawał portfel osobie, która znajdowała się w budynku, informując ją, że znalazł go w pobliżu wejścia i prośbą, by oddać portfel właścicielowi.

Czasami, ale nie zawsze, obok wspomnianych przedmiotów w portfelu była też gotówka – równowartość około 13 albo 94 dolarów w lokalnej walucie. Ilość gotówki zależała od wartości, jaką dana kwota ma dla mieszkańców danego kraju. W Polsce na przykład gruby portfel oznaczał kwotę 175 zł.

Wbrew przypuszczeniom badaczy i logice okazało się, że im więcej było gotówki w portfelach, tym częściej wracały one do swoich właścicieli.

Zjawisko to powtarzało się w skali globalnej — najrzadziej zwracano portfele bez gotówki, najczęściej te, w których była równowartość 94 dolarów. Według autorów badania, burzy to pewne dogmaty klasycznych modeli ekonomicznych, z których wynika, że człowiek jest tym bardziej skłonny do podjęcia nieuczciwej decyzji, im większy jest potencjalny zysk.

Psychologiczny koszt zachowania się w sposób nieuczciwy – w tym wypadku zachowania portfela – jest tym większy, im więcej pieniędzy znajduje się w portfelu i po prostu się nie opłaca.

Podsumowując, im więcej gotówki, tym bardziej akt jest postrzegany jako kradzież, a więc osoba, która zatrzyma portfel z pieniędzmi, będzie musiała zmodyfikować obraz samego siebie.

– Badanie to pokazało, że ludzie z zasady uważają siebie za dobrych i pragną ten wizerunek utrzymać, nawet jeśli oznacza to postępowanie wbrew odruchom – tłumaczy Nina Mazar, psycholog z Uniwersytetu w Bostonie, która zajmuje się badaniami nad uczciwością w warunkach laboratoryjnych. Wśród czterdziestu narodów biorących udział w eksperymencie, Polacy wypadli bardzo przyzwoicie.

Znaleźliśmy się w pierwszej dziesiątce “najuczciwszych” razem ze Szwajcarami, Norwegami, Holendrami, Duńczykami, Szwedami, Czechami, Nowozelandczykami, Niemcami i Francuzami.
Najsłabiej w kategorii uczciwości wypadli Chińczycy.

Wpływ na zwrot portfela miała również obecność klucza, ale był to słabszy bodziec niż gotówka. Portfele z kluczem wracały do właściciela częściej (ilość gotówki była w tej części eksperymentu stałą). Poczucie obowiązku wobec pokrzywdzonego bez klucza, który badacze określili jako czynnik altruizmu, okazał się zdecydowanie słabszy od potrzeby zachowania dobrego obrazu własnej osoby.

– Jeśli zachowanie jest zaskakujące i dziwne, trzeba być bardzo ostrożnym w wyciąganiu wniosków – ostrzega Abigail Marsh, psycholog z Uniwersytetu w Georgetown.

– Wyniki tego eksperymentu potwierdzają jednak to, co już wcześniej stwierdzono: że większość ludzi zazwyczaj chce postępować właściwie – dodaje.

Nie wynika to jednak z troski o innych (a przynajmniej nie jest to główna przyczyna), ale z dbania o obraz własny jako osoby uczciwej.

Koszt psychologiczny zmiany postrzegania własnej uczciwości jest zdecydowanie większy niż krótkotrwała korzyść ze znalezienia kilkuset złotych. Ciekawe, czy takie same wyniki badacze uzyskaliby, gdyby w portfelach była wielokrotnie większa kwota?

Szczegółowy raport z wyników i metod eksperymentu można obejrzeć tutaj.